حسینیه های بجنورد قدیم

گزارش دقیقی از اولین تکایایی که در شهرمان بجنورد، هلیم (حلیم) پخته اند در دست نداریم. 

اما خاطرات بسیاری در حافظه ی همشهریان کهنسال از سال های ممنوعیت عزاداری در دوره ی پهلوی اول به یادگار مانده است.
رفتاری ضد فرهنگی که هرگز موفقیتی هم در پی نداشت و عموم عزاداران، با تجمع هایی کوچک به شکلی پنهانی و شبانه، ایام محرم را گرامی می داشتند.

پیش از آغاز ایام سوگواری و فرا رسیدن ماه محرم، گردانندگان تکایا و حسینیه های بجنورد، با برپایی مجلس شام، اقدام به جمع آوری کمک های نقدی و غیر نقدی از همسایگان خود می نمودند که برخی، تهیه ی گوشت و نان ده شب محرم را قبول می کردند.

اما پیشتر، برای تهیه ی حلیم، در اولین گام، مادر ها و مادربزرگ ها پیاز داغ را آماده و نخود را لپّه می کردند تا برای اول محرم، مشکلی برای پخت حلیم نداشته باشند.

از سال ها پیش مرسوم بود که برخی افراد، درختان خشکیده ی خانه و باغ خود را نذر پخت حلیم می کردند که پس از حمل به حسینیه، خرد کردن تنه ی درختان در فصل زمستان و روزهای برفی، از جمله کارهای سخت محسوب می شد.

اولین روز محرم، مصادف بود با آماده سازی علم های بلند چوبی و علامات فلزی، پارو کردن برف پشت بام ها و محوطه ی حسینیه و ورودی آن که البته این وظیفه، به عهده ی جوان ترها بود.

آب زدن جام های مسین که عموماً، نوشته ای از طرف اهداء کننده ی ظرف، با قلم فلزی بر روی آن ها با این عنوان برای مثال حک شده بود: "وقف نمود به حسینیه ی دروازه گرگان از طرف خانواده ی.........

با شنیدن صدای موذن که بر پشت بام مساجد، اذان مغرب را به گوش همه می رساندند، آیین عزاداری و نوحه خوانی در حسینیه ها آغاز می شد. سفره ی پارچه ای را که در اتاق های کوچک با سقف های تیرچوبی پهن می کردند، خبر از آمدن بوی خوش نان تازه حلیم می داد و کودکان بسیاری، با آوردن شکر در کاغذهای قیفی شکل، مشتاق خوردن آن بودند.

از قدیمی ترین حسینیه های حوالی دروازه قبله(میدان کارگر) می توان از حسینیه ی "حاج قنبر"،"معماریانی"، "دَواشَمان"، " دیوانگان حسینی"، "کُمیسَری"، "دستپاک" و " جاجرمی"نام برد. حسینیه ی " کَلوَه غلامحسن" واقع در کوچه ی سعدی، پس از پایان دوره ی وقفی ظاهراً 100ساله، از آن محل نقل مکان کرد.

شیوه ی عزاداری دهه ی محرم تا اواخر دهه ی 50در بجنورد، کاملاً ساده بود و دسته های سینه زن و زنجیر زن برای آهنگین شدن نوحه و هماهنگی صف های طویل در دو سوی مسیر حرکت، تنها از سنج بهره می بردند که بعدها ساز" قره نی" هم برای همراهی با کلام حزن انگیز نوحه خوان به مجموعه اضافه شد.

گروه های عزادار با حمل علم های سنگین فلزی، از پای توپ و حسینیه های منتظری و دروازه گرگان تا معصوم زاده را پای پیاده می رفتند.

همزمان با فعالیت این تکایا، تعدادی حسینیه هم در کوچه ها و محلات مختلف بجنورد در دهه ی اول محرم با اجرای مراسم عزاداری و سینه زنی، شب ها پس از روضه خوانی، حلیم را بین سیاهپوشان خود و اهالی محله توزیع می کردند.

در حسینیه ی قدیمی کمیسری واقع در اولین تقاطع کوچه تاتاری جاجرمی و در مجاورت حسینیه های دستپاک و جاجرمی، شب عاشورا، در گوشه ای از حیاط حسینیه شمع روشن می کردند و بسیاری از ساکنان محله و کوچه های اطراف، قند، شکر و شمع را به عنوان نذری به حسینیه می آوردند و پس از نوشیدن شربت، از کوچه باغ معصوم زاده(خیابان شهید حسینی معصوم)، برای زیارت اهل قبور، راهی معصوم زاده می شدند.

این حسینیه با سابقه ای بیش از 100 سال در ملکی وقف شده، همه ساله آیین عزاداری در آن بر پا می شد که چند سال پیش، به دلایلی از حرکت باز ایستاد و خاطراتی به قدمت یک قرن، به خاطره ها سپرده شدند.

"قمه زن ها" هم گروهی بودند که با ممانعت ماموران شهربانی آن سال ها، همه ساله در ایام محرم اقدام به قمه زنی می کردند که محوطه ی معصوم زاده، یکی از این نقاط بود.

با آمدن اولین اتوبوس ها به بجنورد، از اوایل دهه ی 30، هیئت های عزادار در قالب کاروان هایی از چند حسینیه، بنای سفر برای شرکت در عزای شهادت امام رضا را گذاشتند و عنوان" هیئت متحده" را برای خود برگزیدند که عبارت بودند از:

۱/حسینیه ی کَلوَه اکبر خشت پز(آذری)
۲/حریری
۳/علی شارَضا(شاهرضا )
۴/ کربلایی اصغر(رجب نیا)
۵/ کلوه نایب علی
۶/منتظری
۷/ دروازه گرگان

با رسیدن اتوبوس های حامل عزاداران به مشهد، همشهریان ساکن در مشهد با قربانی کردن گوسفند و گوساله، به استقبال آن ها می رفتند. هزینه ی سفر در آن سال ها برای سه روز اقامت در "حسینیه ی بجنوردی ها" در مشهد، بین 150تا 250 ریال بود که در سال 96، به هفتاد هزار تومان افزایش یافته بود.